De gemeentelijk lijkschouwer die na mijn eerste euthanasie zijn papierwerk zat in te vullen, kon het niet laten om te vragen: ‘Hoe voelt dat nou om een mens te doden?’ Hij had er duidelijk niets van begrepen. Met sensatie heeft euthanasie hoegenaamd niets te maken.

Maar eerlijk is eerlijk, ik had er lang mee geworsteld: hoe los ik dat conflict van principes op? Principieel was ik als arts altijd al vóór euthanasie. Ik vond dat dat bij het vak hoorde. Maar gelukkig was ik de dans altijd ontsprongen. Het was de eerste tien jaren van mijn praktijk eigenlijk nooit voorgekomen, of patiënten overleden spontaan net vóór het zover was.
Maar dat principe van mij vocht intussen wel met het ‘Gij zult niet doden’-gebod waar ik in mijn katholieke jeugd en op de nonnenschool goed van doordrongen was. Maar ik heb ook de artseneed afgelegd, en beloofd lijden te verlichten.

Ik zat mezelf dus in de weg toen de eerste echte euthanasiecasus zich aandiende. Het was allemaal razend spannend. Ik wilde het echt doen voor die mevrouw, wier lijden groot en invoelbaar was, en die zo duidelijk en standvastig was in haar wens.
Tegelijk wilde ik haar niet belasten met mijn gedub: zou ik het wel kunnen als het moment daar was?
Gelukkig had ik een goeie coach. Mijn zenleraar adviseerde om een genereuze houding aan te nemen in dit hele proces: ‘Ik doe dit gráág voor u’.

Eigenlijk was hij gewoon jaloers, en dat gaf hij ook ruiterlijk toe: ‘Als zenleraar wil ik mensen gelukkig maken. Ik leer mensen mediteren, en daar worden ze gelukkiger van. En als ze veel mediteren, dan kunnen ze misschien zelfs de verlichting bereiken, want daar is het boeddhisten allemaal om te doen, nietwaar? Maar jij kunt écht verlichting geven.’ Want dat is een zachte dood: de ultieme verlichting. Niet alleen in het boeddhisme.

En zo verliep het precies. Doordat ik dagelijks mediteerde en dat rond die euthanasie ook consequent ben blijven doen, kon ik vooraf en achteraf heel veel verwerken. Alle emoties en gedachten die bij me op kwamen, hadden daarmee geen kans meer om in de weg te zitten. Ik was op en top voorbereid (als een topsporter, doorloop je tijdens je meditatie vaak heel visueel alle opeenvolgende situaties en handelingen die zich voordoen) en zeer gefocust. Zo gefocust dat ik niet eens de kerkklok hoorde luiden die op het moment suprême twaalf uur sloeg.

Haar naaste familie stond om haar heen, zij lag rustig in een stoel, de hele kamer vol rozen en kaarsjes en zachte muziek. Ze knikte heel stellig toen ik haar voor de laatste keer vroeg of ze er echt mee wilde doorgaan. En daarop bracht ik één voor één de inhoud van de klaargemaakte spuiten in het infuus dat vooraf door de verpleegkundige was ingebracht.

Op deze manier is mijn eerste euthanasie een topervaring geworden. Dat klinkt misschien vreemd, maar onder artsen durf ik dat zo te stellen. Een topervaring voor de familie die erbij was, de zo gewenste verlichting voor deze dierbare patiënte, en een topervaring voor mij. Dit is waar het om gaat: leven en dood. Dat is de kern van ons vak.

Ik zeg niet dat alle (huis)artsen euthanasie moeten kunnen doen. Iedereen mag die afweging gelukkig voor zichzelf maken.
Maar ik zeg tegen de jonge huisarts, die op het symposium van de Levenseindekliniek haar integere verhaal vertelde en duidelijk nog in de fase was tussen willen en durven: zorg voor een goede coach of buddy, en durf deze stap te zetten. Meer nog: zet met grote overtuiging en overgave deze stap. Zeg tegen je patiënt: ‘Ik doe dit gráág voor u.’ Zelfs al voel je dat nog niet helemaal zo. Zorg dat je veel tijd neemt voor reflectie of meditatie in welke vorm dan ook, want dat helpt enorm. Je groeit als mens en als arts door deze verdieping in je werk.

Het is een zwaar maar ook prachtig onderdeel van ons vak. En ik ben dankbaar dat ik dit als arts voor een lijdende patiënt mag doen. Met doden heeft het niets te maken. Het is verlichting brengen. Zonder boeddhist te zijn. Gewoon als huisarts.

(Deze tekst verscheen eerder op Medisch Contact – medischcontact.nl)